دیستونی گردن یا تورتیکولی اسپاسمودیک، یک اختلال عصبی-عضلانی است که باعث انقباضات غیرارادی و مداوم یا متناوب عضلات گردن می‌شود و این بیماری باعث چرخش، کج شدن یا خم شدن سر به یک طرف می‌شود و معمولا با درد و گرفتگی عضلات همراه است، دیستونی گردن کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده و گاهی به صورت تدریجی بدتر می‌شود، اما این اختلال قابل درمان است و چه گزینه‌هایی برای کنترل آن وجود دارد؟
علت بروز دیستونی گردن
علت دقیق دیستونی گردن هنوز به طور کامل شناخته نشده، اما محققان معتقدند که این بیماری ناشی از اختلال در عملکرد مغز، به ویژه در basal ganglia است؛ بخشی از مغز که حرکات بدن را کنترل می‌کند.
علل احتمالی عبارت‌اند از:
- برخی موارد خانوادگی هستند و ممکن است زمینه ارثی داشته باشند.
- آسیب‌های مغزی یا گردنی مانند سکته، ضربه به سر، یا جراحی‌های قبلی.
- مصرف برخی داروها به‌ویژه داروهای ضد روان‌پریشی یا ضد تهوع (مانند متوکلوپرامید).
- اختلالات متابولیک یا نورولوژیک مانند پارکینسون یا بیماری ویلسون.
- در بسیاری از بیماران، بیماری به‌صورت ایدیوپاتیک (با علت نامشخص) بروز می‌کند.
علائم دیستونی گردن
علائم دیستونی گردن معمولا به‌صورت تدریجی آغاز می‌شوند و با گذشت زمان می‌توانند شدت پیدا کنند و این علائم ممکن است مداوم یا متناوب باشند و در برخی شرایط مثل استرس یا خستگی بدتر شوند. مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:
کج شدن یا چرخش غیرطبیعی گردن
شایع‌ترین علامت، چرخش غیرارادی گردن به یک سمت راست یا چپ یا خم شدن آن به جلو (آنتروکولیس)، عقب (رتروکولیس) یا طرفین استُ در برخی بیماران ترکیبی از این حرکات دیده می‌شود.
انقباضات و حرکات غیرارادی عضلات گردن
عضلات گردن به‌صورت ناگهانی و مداوم منقبض می‌شوند و ممکن است بیمار احساس کند که کنترلی روی حرکات گردن خود ندارد.
لرزش یا پرش سر (Tremor)
در بسیاری از مبتلایان، سر به صورت ریتمیک و غیرقابل‌کنترل می‌لرزد و این لرزش گاهی با لرزش دست اشتباه گرفته می‌شود.
درد و ناراحتی در گردن و شانه‌ها
به دلیل انقباضات مداوم و موقعیت غیرطبیعی سر، فرد دچار درد مزمن عضلانی می‌شود که به شانه‌ها یا حتی کمر هم سرایت می‌کند.
سفتی و محدودیت در حرکت گردن
بیمار ممکن است نتواند گردن خود را آزادانه حرکت دهد یا هنگام چرخش سر احساس خشکی و سفتی کند.
بدتر شدن علائم در شرایط خاص
علائم معمولا با استرس، خستگی، اضطراب یا فعالیت بدنی شدید تشدید می‌شوند و در برخی بیماران، خواب یا لمس ناحیه خاصی از صورت باعث کاهش موقت علائم می‌شود.
تغییر در حالت ایستادن یا راه رفتن
حالت غیرطبیعی گردن تعادل بدن را به هم زده و روی راه رفتن یا وضعیت بدنی تأثیر می‌گذارد.
نحوه تشخیص دیستونی گردن
تشخیص این بیماری بیشتر بر پایه شرح حال دقیق پزشکی و معاینه بالینی عصبی صورت می‌گیرد، زیرا هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که به‌طور قطعی این بیماری را تأیید کند و پزشک معمولا برای افتراق این بیماری از سایر اختلالات، از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
شرح حال دقیق بیمار
پزشک از بیمار در مورد موارد زیر سؤال می‌پرسد:
- زمان شروع علائم
- نوع حرکات گردن (کج شدن، چرخش، لرزش و…)
- سابقه خانوادگی بیماری‌های عصبی
- شدت درد و اختلال در عملکرد روزمره
- عوامل تشدید یا کاهش علائم مثل لمس صورت، استرس، خواب و…
معاینه بالینی و نورولوژیک
در این مرحله پزشک با مشاهده حرکات غیرارادی، بررسی قدرت عضلات، واکنش‌های عصبی و تعادل، سعی می‌کند نوع دیستونی را مشخص کند و سایر علل احتمالی را رد کند.
تصویربرداری مغز
اگر پزشک به وجود علت ثانویه مشکوک باشد، ممکن است از MRI یا CT scan مغز استفاده کند تا بیماری‌هایی مانند تومور، سکته، آسیب مغزی یا بیماری‌های دژنراتیو را بررسی کند.
آزمایش خون
آزمایش‌هایی مانند بررسی عملکرد تیروئید، کبد، کلیه یا ذخیره فلزاتی مانند مس برای بررسی بیماری ویلسون ممکن است انجام شوند.
الکترومیوگرافی (EMG) یا الکترونوروگرافی (NCS)
در برخی موارد خاص، برای بررسی انقباضات غیرطبیعی عضلات گردن یا رد بیماری‌های مشابه مانند نوروپاتی یا میوپاتی‌ها، از این تست‌ها استفاده می‌شود.
ارزیابی پاسخ به درمان
در مواردی که تشخیص نامطمئن باشد، گاهی پزشک با تزریق آزمایشی بوتاکس یا داروهای ضد اسپاسم، به بررسی واکنش بیمار نسبت به درمان کمک می‌کند.
عوارض دیستونی گردن
این عارضه اگر درمان یا مدیریت نشود، می‌تواند عوارض جسمی و روانی متعددی برای بیمار به همراه داشته باشد و این عوارض ممکن است کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی کاهش دهند، در ادامه، مهم‌ترین عوارض دیستونی گردن را برایت توضیح می‌دهم:
- انقباضات مداوم و غیرارادی عضلات گردن باعث ایجاد درد مزمن، گرفتگی و خستگی عضلانی می‌شود که ممکن است به شانه‌ها و پشت نیز کشیده شود.
- چرخش یا انحراف مداوم سر به یک سمت باعث اختلال در تعادل، راه رفتن، یا نشستن شده و حتی در درازمدت موجب بدفرمی ستون فقرات یا ساییدگی مفاصل می‌شود.
- به‌مرور زمان، بیمار نمی‌تواند گردن خود را به‌طور کامل یا آزادانه حرکت دهد که این موضوع فعالیت‌های روزمره را محدود می‌کند.
- انقباضات دردناک و موقعیت نامناسب گردن در شب باعث بی‌خوابی، بیدار شدن مکرر یا کاهش کیفیت خواب می‌شود.
- اگر دیستونی باعث انحراف شدید سر یا فشار روی اعصاب شود، بیمار دچار مشکلاتی در دید یا شنوایی می‌شود.
بیشتر بخوانید: آرتروز گردن و درمان
روش های درمان دیستونی گردن
درمان این عارضه به طور معمول شامل ترکیبی از روش‌های دارویی، درمان‌های فیزیکی و گاهی جراحی است و هدف اصلی درمان، کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا است، در ادامه به بررسی روش‌های درمانی متداول برای این بیماری می‌پردازم:
درمان دارویی
- داروهای ضد اسپاسم برای کاهش انقباضات عضلات و تسکین دردهای ناشی از دیستونی گردن استفاده می‌شوند و داروهای رایج شامل باکلوفن، دیاzepam (والیوم) و تولهیدن است
- داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب مانند داروهای SSRI
- آنتی‌کولینرژیک‌ها به کاهش فعالیت عضلات غیرارادی کمک می‌کنند، داروهایی مانند بنزتروپین و تریهکسیفنیدیل برای برخی از بیماران مفید هستند.
تزریق بوتاکس
بوتولینوم توکسین (بوتاکس) یکی از مؤثرترین درمان‌ها برای دیستونی گردن است و به‌طور مستقیم به عضلات گردن تزریق می‌شود و باعث فلج موقت عضلات و کاهش انقباضات غیرارادی می‌شود.
این تزریق‌ها معمولاً هر 3 تا 6 ماه یک‌بار نیاز به تجدید دارند و مؤثر در کاهش علائم و دارای حداقل عوارض جانبی است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی در کاهش درد و افزایش دامنه حرکت گردن بسیار مفید است و تمرینات کششی، تقویتی و اصلاح وضعیت بدن به بهبود شرایط بیمار کمک می‌کند.
تکنیک‌های دستی مانند ماساژ عضلات، مانورهای اصلاحی و تحریک عصبی-عضلانی نیز در درمان مفید هستند.
روش‌های جراحی
در مواردی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر واقع نشوند، جراحی به‌عنوان آخرین گزینه مطرح می‌شود و این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:
- جراحی عضلات که در برخی موارد شدید، ممکن است عضلات بیش‌فعال گردن برداشته یا اصلاح شوند تا فشار عضلانی کاهش یابد.
- جراحی اعصاب که با هدف کاهش ارسال سیگنال‌های اشتباه به عضلات گردن، به اعصاب خاصی آسیب وارد می‌شود.
rtms
تحریک مغناطیسی مغز تکراری (rTMS) یک روش غیرتهاجمی است که به تحریک مغز با استفاده از امواج مغناطیسی می‌پردازد، این روش به تنظیم فعالیت مغز در نواحی مسئول کنترل حرکت و کاهش اسپاسم‌های عضلانی کمک کند.
مدیریت استرس
چون استرس علائم دیستونی گردن را تشدید می‌کند، استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا، یا درمان شناختی-رفتاری مفید است.
سوالات متداول
گرچه شیوع آن در بزرگسالان بیشتر است، ولی ممکن است به‌ویژه به‌دنبال آسیب‌های زایمانی یا اختلالات ژنتیکی در کودکان نیز بروز کند.
دیستونی گردن به تنهایی خطر مرگ ندارد، اما می‌تواند کیفیت زندگی، خواب، تمرکز و فعالیت‌های روزمره را مختل کند و به همین دلیل درمان و پیگیری پزشکی ضروری است.
در نهایت…
دیستونی گردن نوعی اختلال حرکتی مزمن است که با انقباض‌های غیرارادی عضلات گردن همراه بوده و موجب چرخش یا کجی غیرطبیعی سر می‌شود و این بیماری اگرچه خطر جانی ندارد، اما زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تشخیص به‌موقع و درمان‌هایی مانند تزریق بوتاکس، دارو، فیزیوتراپی و در برخی موارد جراحی به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند.